گونه شناسی ساختاری - محتوایی هنر نوشتاری در فضای حرم امام رضا (علیه السلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد پژوهش هنر - دکترای ادبیّات دانشگاه تهران

چکیده

استفاده از عبارات و ب هخصوص آیات شریفۀ قرآن کریم و شعر بر روی فضای داخلی یا بیرونی یک بنا ازجمله کارکردهای ادبیّات در معماری است. بسیاری از نوشتارهایی که بر دیوار، در، طاق، ستون و... یک بنا حک م یشود به منظور رساندن پیامی خاص و متناسب با نوع فضا و
کارکردهای آن فضا می باشد. حرم اما مرضا(ع) ازجمله بناهای معماری سنّتی است که در آن می توان گونه های مختلفی از هنر نوشتاری را مشاهده کرد؛ در بررسی هنر نوشتاری به کاررفته در حرم می توان به سه گونۀ آن اشاره کرد؛ از جمله:
۱. ساختاری: شعر و نثر
۲. محتوایی: قبرنوشته ها، تاری خنوشته ها، مفاهیم دینی، مفاهیم مدحی و....
۳. الگوی ترکیبی (ساختاری - محتوایی)
در این مقاله به دلیل وجود موارد مشترک در میان گونه های ساختاری و محتوایی، گونۀ ترکیبی آن یعنی ساختاری - محتوایی را در نظر گرفته و انواع هنر نوشتاری فضای حرم را این گونه تقسیم بندی کرده ایم:
1. شعرنوشته ها،
2. تاریخ نوشته ها،
3. آیات قرآنی، احادیث و ادعیه،
4.قبرنوشته ها
این طبقه بندی نظری نوشتارها براساس رویکرد هنری در طرّاحی فضاهای حرم می تواند دارای کارکردهای متنوّعی باشد: 1. ایجادکنندۀ تقدّس در فضا؛ 2. تلطیف کنندۀ مصالح معماری؛ 3.الزام کنندۀ تمرکز بر فضای حرم؛ 4. بیان کنندۀ مفهوم نماد آن طرح یا علّت فاعلی ساخت بنا؛
5. تزیین فضا؛ 6. ابلاغ پیام.
در تبیین این مقاله از 4 روش توصیفی(در بیان ماهیت کاربرد نوشتارها و انواع آن)، تحلیل کمّی، تحلیل کیفی و مطالعۀ موردی بر فضای حرم استفاده شده است. دستاوردهای این مقاله عبارت اند از:
۱. ایجاد جاذبه های گردشگری دینی.
۲. تبلیغ و ابلاغ الگوهای دینی و فرهنگ اسلامی.
۳. روایت تاریخی ارتباط هنر، فرهنگ و جامعه با فضای عمرانی از طریق ظرافت های هنری.
۴. ارائۀ الگوی بارز ترکیب هنر ایرانی - اسلامی در ترکیب شعر و فضای حرم.
۵. دریافت مفهوم وحدت و اصالت اسلامی ایران زمین.
6. مدل های هنری نگاشتاری-نوشتاری قابل کاربرد در طرّاحی تبلیغاتی جامعۀ اسلامی.

کلیدواژه‌ها