رحل های موزۀ آستان قدس رضوی نشانه هایی از برگزاری مراسم آیینی قرائت قرآن کریم درحرم مطهر امام رضا علیه السّلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس پژوهش اسناد و موزۀ آستان قدس رضوی

چکیده

قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان، همیشه در جوامع اسلامی گرامی داشته شده و به عنوان محور زندگی آنان نقش مهمّی ایفا کرده است. توجّه مسلمانان به این کلام الهی موجب شده در کنار کاربرد تعالیم آن در زندگی شان زیباترین و ظریف ترین جلو ه های روحی خود را در هنرهای مرتبط با قرآن متمرکز سازند. توجّه به نگارش قرآن و تکامل خط و خوشنویسی، در سایۀ کتابت آن، خلق آرایه های تزیینی و ایجاد جلوه های ویژه برای
برجسته ساختن پیام های الهی، قرائت آهنگین با نوایی روح افزا که از جان حافظان و قاریان برمی خیزد، همه حاکی از ارتباط معنوی انسان با کلام الهی است. اهمّیت نگه داریِ قرآن و پرهیز از قرار دادن کتاب آسمانی مسلمانان بر زمین، منجر به خلق یک اثر هنری بی نظیر و هوشمندانه به نام رحل در جوامع اسلامی شده است. از این روست که هنرمندی، کتیبه شعری بدین مضمون بر یک رحل می نگارد:
جای قرآن ز قدر بر رحل است                                       دوستدار کلام حق اهل است
بررسی و مطالعۀ مجموعه ای ارزشمند از انواع رحل در موزه و خزانۀ آستان قدس رضوی، نشان می دهد این ابزار به دلیل هم جواری با قرآن و کتاب در فرهنگ ایرانی و اسلامی از ارزش معنوی ویژه ای برخوردار شده است. این آثار نه تنها با شیوه های متداول هنری در هر دورۀ تاریخی آراسته شده بلکه آرایش و مصالح به کار رفته در آن نشان از محل خلق اثر دارد. این پژوهش با بررسی میدانی ویژگی های ظاهری و هنری رحل های موجود در موزه و مطالعۀ کتیبه های نقش شده بر آن ها، همچنین منابع و اسناد موجود در ارتباط با رحل ها انجام گرفته و نشان دهندۀ حضور مسلمانان از سراسر سرزمین های اسلامی در حرم امام رضا علیه السّلام و وقف این آثار برای استفاده در هنگام قرائت قرآن کریم
است. این آثار به شیوه های معرق، منبت و خاتم کاری، فلزکوبی و نقاشی، تذهیب و لاکی و آینه کاری تزیین شده اند و انواع کتیبه های نقش شده برآن شامل کتیبۀ وقف، نام سازنده، بانی، واقف و تاریخ ساخت یا وقف اثر است.

کلیدواژه‌ها