کاشی کتیبه های زرین فام حرم مطهر رضوی از منظر مبانی اعتقادی و اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه هنر

چکیده

کتیبه های معماری به لحاظ ماهیت نوشتاری و مکتوب خود علاوه بر ایجاد زیبایی و تزیین بنا، بازتاب دهندۀ ایده ها و اندیشه های عصری هستند که در آن ظهور یافته اند. این ویژگی در ابعاد مختلف دینی، اجتماعی و فرهنگی قابل بررسی است و مصادیق روشنی از آن در بناهای مختلف اسلامی به چشم می خورد. این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی تحلیل محتوا، به بررسی نمونه هایی از کاشی کتیبه های زرین فام حرم مطهر امام رضا (علیه السلام)، از دورۀ سلجوقی تا اواسط سدۀ هشتم هجری، می پردازد و با تکیه بر سیاق فرهنگی و دینی، در عین تقیّد به سیاق تاریخی و اسناد معتبر تاریخ معماری آستان قدس رضوی نشان می دهد که چگونه افکار و گرایش های اعتقادی و اجتماعی هر عصر در ظهور آثار ماندگار هنری تأثیرگذار بوده اند. پرسش اصلی آن است که آیا محتوای به کاررفته در کاشی کتیبه های زرین فام این مکان مقدس حالتی از مجموعۀ مضامین را دارند که تصادفاً گرد آمده اند یا حالت گردآوری معنادار و آگاهانه ای در روند خلق زیبایی شناسانه و مادی این آثار بر مضامی نشان حاکم بوده است؟ غلبۀ مذهب تسنن در این دوران، استبداد حاکمان و حضور اقلیت شیعه در نواحی خراسان و کاشان، در کنار تسلط سربداران با اعتقادات شیعی، و حضور کم رنگ حاکمان سیاسی و اختیار زیاد هنرمندان در اجرا و تزیینات معماری شرایطی است که انعکاس مضمونی خود را در قالب مفاهیمی چون تقیه و دعوت اقلیت شیعه به صبر و بردباری و استقامت در برابر ظلم و ستم، تقویت روحیۀ آنها در برابر مشکلات و تنگناها، مدح و ثنای اهل بیت علیهم السّلام و ظهور نام و رقم هنرمندان در ذیل کتیبه های مورد بررسی نشان می دهد.

کلیدواژه‌ها