نگاره قدمگاه، جلوه ای از مضامین رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه هنر تهران

چکیده

 
هنر نگارگری صفویان که ماحصل نگارگری اسلامی است، به تدریج به معنویت و روحانیت و استفاده از خطوط نرم و عناصر صمیمی گرایش پیدا کرده و به کمال معنویت و ظرافت دست یافته است. این روحانیت خاص در نگاره های مذهبی صفویه سندی بر یکپارچگی دین و دولت بود و سلیقه و هنر آنها نیز در پیوند مستقیم با عناصری قرار گرفت که ماهیت مذهبی داشتند. در این دوره آموزه های فقهی شیعه که چشمگیرترین و حساس ترین مسایل مذهبی در تاریخ اسلام به شمار می روند، به نحو قابل توجّهی گسترش یافتند و شیوه ها و تمهیداتی نمادین ابداع گشتند که نظرگاه شیعه نسبت به شخصیت های مقدّس در عرصۀ نگارگری را جلوه دهند. قدمگاه از جمله اماکن زیارتی و مقدّسی است که به دلیل حضور ولی خدا در آن محل ساخته شده و به عبارتی، محلّی است که اثر پایی از اولیای الهی در سنگ و جز آن پدیدار است. از آنجایی که ورود و حضور امام رضا(ع) در ایران از وقایع مهم تاریخ تشیّع است، توسعۀ قدمگاه ها همانند سایر زیارتگاه ها، جهت ترویج فرهنگ شیعی در دورۀ
صفویه مورد توجّه ویژه ای قرار گرفت. نسخۀ «فالنامۀ تهماسبی » که با مضمون فال و پیشگویی و به دستور شاه تهماسب اوّل در قرن 10
ه.ق تألیف شده دربردارندۀ نگاره هایی است که انعکاسی از شرایط اجتماعی و مذهبی آن دوره را نمایان می سازد؛ مانند نگارۀ قدمگاه که به
زیبایی، یکی از مضامین شیعی را به تصویر کشیده است. این پژوهش بر اساس اطّلاعات کتابخانه ای و با روش توصیفی  تحلیلی به بررسی عناصر بصری موجود در این نگاره می پردازد تا چگونگی ارتباط و تعامل آنها را با موضوع قدمگاه و نحوۀ انعکاس آن مورد مطالعه قرار دهد.
بر اساس مطالعات، نقش مایه های اصلی این نگاره از نظر مفهوم هماهنگ با مضمونی هستند که به زیبایی به تصویر کشیده اند. نقش جای پاها در این نگاره مفهوم قدمگاه را به زیبایی به نمایش گذاشته است و ترسیم محراب و زائرین حاکی از قداست این مکان است و تشابه آرایه های تزیینی محراب و جای پاها پیوند آن دو را به اثبات می رساند.

کلیدواژه‌ها